Saltar para: Post [1], Comentar [2], Pesquisa e Arquivos [3]

Partidjamentu

Partidjamentu

17
Abr17

Rijionalizason

T.V. da Silva

7: Rijionalizason di Pais

Aprupóstu di rijionalizason di nos Pais (ki góra dja bira móda pâpia del), nhos ta pirmiti-m (ántis di más) ki N partidja ku nhos un situason ki N pása pa el i ki dja ten, suguramenti, más di vinti ánu. N stába na un konbérsu ku un injinheru (ki ka éra káuberdiánu, más ki dja stába ta vive txeu tenpu na Káuberdi) sobri situason dimistrativu i pulítiku di Káuberdi, kándu el fla-m (ku ár diskontraídu i amigávi), na un spésia di dizabáfu:

- Prublema di Káuberdi e ki sa ta pretendedu diriji-l sima un pais, kándu el debe dirijidu sima un direson-jeral!

N ta konfesa ma foi un xóki grándi (pa mi) obi kel tiráda la (ki, na kel mumentu, parse-m más un dizaforu di ki otu kusa!). Más di ki un provokason, el parse-m un grándi diskonsiderason i poku-kónta ku nha Pais. Komu el panha-m konplétamenti disprivinidu, N fika (duránti algun tenpu) disnortiádu i sen palávra. El, entritántu, el kontínua, ku ár serenu (i diskontraídu), ta djobe pa mi, sértamenti ta spéra un riason di nha párti.

Komu nha riason sa ta durába ku parse (i el debe ter notádu nha purturbason), el ratoma si rasiosinu:

- Na tenpu kulonial, Káuberdi ta dirijida ku un governador, alguns dimistrador di konsedju, un rejedor na kada fregeziâ (ku si várius kábu-xéfi), len di alguns trópa, pulísia i kábu-da-pulísia... Tudu kusa ta andába más-o-menu na órdi! Góra ki Káuberdi sa ta gobernádu komu un pais (ku prizidenti di repúblika, primeru-ministru, ministrus, diretoris-jeral, ets.), so dinheru ki ta gastádu ku kes genti li, ku un bokadinhu más di sforsu i sen kes órdi i kóntra-órdi (ki ta kontise i ta trapádja óra ki ten txeu algen ta mánda), ta dába pa governa Káuberdi trankilu.

Inda sen palávra (más dja menu xokádu), N poi ta pensa sobri kel tiráda la i kes konsiderason ki el fase. N ta konfesa ma inda oxi N ta xinti algun diskonfortu (pisikulójiku), senpri ki N lenbra di kel konbérsu i situason la!

Si e verdádi ki ka ten konparason posivi entri pugrésu i ivoluson (sósiu-pulítiku, ikunómiku i kultural di Káuberdi) di kel más di kinhentus ánu di governason kulonial i kel poku más di korénta ánu di governason nasional, senpri ta parse-m ma pode sér pirtinenti (tomándu na kónta tiráda di kel injinheru la) ki rifletidu (ku más subustánsa) sobri prusésu i stratéjia di governason di Pais na kontestu atual, undi dja bira móda pâpia di rijionalizason komu soluson pa prublema di si governason.

Apezár di dja ten txeu algen ki (rifletidu o irifletidamenti) ta pensa ma verdaderu susésu di governason di Pais sta na si rijionalizason, ta parse-m (sen statístika ninhun) ma ten mutu más algen ki (sen sta konvensedu di bondádi o nau di rijionalizason) inda ka fla (sikadjár, nen ka pensa) náda sobri el, entri otu razon: 1) o pamódi es ka ten ilimentu sufisienti ki ta pirmiti-s prunúnsia sobri el ku algun suguránsa (pisikulójiku, pelumenu); 2) o pamódi es sta abituádu na dexa ki otu pensa i disidi pa es; 3) o pamódi es ka kre kóre risku di es ka sér intendedu o di es sér malintendedu; 4) o pamódi es ka kre sta di mal “nen ku diós, nen ku diábu”.

Di nha párti, N ta konfesa ma rijionalizason ka disperta-m txeu kuriozidádi, inda ki N ta rakonxe (pa nha própi spiriénsa – dikiridu duránti ánus – na prusésu di rakódja di tradisons oral) ma kada ilha ten si rikéza i spesifisidádi (anivi jiográfiku, klimátiku, umánu, ikunómiku, pisikulójiku, i otu), apezár di si káuberdinidádi en-kumun ku tudu ilha.

Entri razon pa kel nha fráku kuriozidádi (o interesi?) pode sta ta martela (inkonsientimenti) konsiderason di kel injinheru (ki N ponta di-pa-riba). Más, sértamenti ki ten otu, di ki N ta pása ta indika algun:

  • Pikinotésa di Káuberdi, un stádu bastánti pikinóti (fetu di dés ilha di ki so nóvi e abitádu) ku sérka di kuátu mil i trinta i tres kilómitru kodrádu di tiritóri, ku mutu poku rakursu natural i ku un populason rizidenti (mutu karenti na txeu sentidu) di sérka di kinhentus mil algen, ki ta vive sobrutudu di inportason (di kuázi tudu kusa ki ta mestedu o ta konsumidu) i di djuda stranjeru (di instituson internasional o nau, di pais, i ti di algen, individualmenti konsiderádu). Kel pikinotésa (i pobréza) li, ki pode sér un vantáji (pamódi ku poku pode satisfazedu nisidádi txeu), pode sér un grándi prublema (i traze más konplikason), si jeston di Pais (di pontu di vista pulítiku i dimistrativu), len di ka sér mutu kriteriozu i rigurozu, ka sér tanbê kurétamenti nortiádu pa sentimentu (profundu) i vizon (kláru) di unidádi i unisidádi nasional;
  • Len di pikinotésa di Káuberdi (ku si fálta króniku di rakursu) i di el sta divididu na ilha pikinóti (di ki más grándi e Santiágu), Pais sta tanbê divididu na vinti i dos munisipi (di ki so ilha di Santiágu ten nóvi), maiór párti des ku poku o kuázi ninhun kapasidádi (i rakursu) di sustentabilidádi, más ki, entritántu, kada un des ten si strutura pulítiku-dimistrativu (ki ta konsumi más dinheru i ki ta pruduzi poku o náda, pamódi el ka sabe jeri o el ka ten pa jeri) ilejedu pa ruspetivu populason. Dinheru i ben (siginifikativu pa un pais ton pikinóti i ku tántu fálta di rakursu) ki ta gastádu na saporta kes strutura pulítiku-dimistrativu la, ta faseba diferénsa si pustáda (ku rigor, siénsa i konsiénsa) na jeston di kes munisipi (ki ta izistiba ántis), nbes di multiplika munisipi (ki traze komu konsakuénsa tenta multiplika rakursu finanseru i otu) so pa fikádu más pértu di poder (ki ta finji ma el ten poder ki el ka ten i, purisu, el ta fika ku mo stendedu ta pidi i ta spéra zimóla di dentu i di fóra, báxu gritariâ indiginádu di populason ki ta iziji – ku razon! – kunprimentu di prumésa). Ka e pur-akázu ki ten (na Pais) txeu algen (entri es, pulítiku ku bastánti kréditu) ki dja ben ta manifesta ma Káuberdi ten munisipi dimás, ku vontádi (más-o-menu sukundidu) di iziji ki riduzidu ses nunbru. Tanbê e verdádi ki gentis intendedu dja ben ta txoma atenson ma inda ka sta splorádu tudu ki e konpiténsa (legal i otu) di munisipi na Káuberdi;
  • Ku rijionalizason (ki sa ta pretendedu), len di ta ba omentádu strutura i konsakuenti oméntu di ses kustu di funsionamentu ki ta ba inplika minguamentu di rakursu pa sér aplikádu afabor di populason i di dizenvolvimentu, ta ba kiriádu más konflitu pa jeri (di pontu di vista pulítiku, sosial, ikunómiku i kultural), len di kes ki (atualmenti) Pais dja sa ta infrenta, ku txeu difikuldádi i txeu dór di kabésa. Na verdádi: 1) si sa ta fálta konpiténsa pa jeri munisipi (ku siénsa, konsiénsa i patriotismu), undi ta ba atxádu gentis konpitenti (i ku vontádi i diterminason sufisienti) pa jeri strutura rijional ki (nisisáriamenti) ta ba sér kiriádu?; 2) si sa ta fálta rakursu (finanseru i otu) pa invisti na dizenvolvimentu (sósiu-ikunómiku i kultural) di munisipi, ki milágri ta ba fasedu pa konsigidu kes rakursu la pa aplikádu na governason rijional?; 3) si rakursu (umánu, finanseru i otu) e kel ki tenedu gósi, pamódi ki ka ta pensádu i stabalisedu (konstitusionalmenti) un midjór manera di distribuson i aplikason des (anivi nasional i munisipal), ku bázi na kritéri ben ponderádu, sosializádu i asumidu pa pulítiku i sosiadádi káuberdiánu en-jeral, nbes di kíria más strutura ki (len di sér más un funil di rakursu) provávelmenti ta ba konplika (i bastánti) jeston di kes poku rakursu ki Káuberdi ten, o pode ben dispoi?

Inda aprupóstu di rijionalizason, algun rifleson adisional: 1) dja nu nase ku un difikuldádi natural (pa nu jeri) ki jiografiâ dá-nu, kándu nu stabalisedu na un tiritóri fetu di ilha ki, naturalmenti, dividi-nu; 2) na algun di nos ilha, pamódi tamanhésa di ses tiritóri i nunbru di ses populason, nu kiriádu (pulítiku i dimistrativamenti) otus divizon (raprizentádu pa munisipi); 3) si materializádu kel ideia (infilis?) di rijionalizason li, undi (komu konsakuénsa) nu ta ba ten más un grou (o bráku?) di divizon (ki ta ba fomenta bairismu izistenti) pa nu pása ta lida ku el (anivi pulítiku, dimistrativu, sosial, finanseru, kultural i ikunómiku) i ki ta ba trapadjá-nu kaminháda pa pugrésu, dizenvolvimentu i susésu nasional...

Ka e kázu pa nu lenbra di kel bédju ditádu ki ta fla (ku txeu verdádi!) ma union ta fase forsa? Si dja e difísil (i dimaziádu kustozu) lida ku kel divizon natural ki jiografiâ dá-nu (i ki nos própi dizenvolvimentu pode ben djudá-nu kíria kondison nisisári di bá ta kebra kes izolamentu la), pamódi ki nu ta insisti (mazukistikamenti?) na kíria más difikuldádi (ku izolamentu) ki más divizon (des bes pulítiku i dimistrativu) ta ben promove (entri nos ilha i na nos sosiadádi), na un spésia di travon pa nos própi dizenvolvimentu i susésu nasional?

Pamódi ki, nbes di nu fase forsa pa nu kíria nos unidádi (kada bes más nisisári!) na union di nos kapasidádi, di nos vontádi i diterminason, nu sa ta pensa (kuázi obistinádamenti – pa N ka dla lokamenti – i, sikadjár sen kel studu, ponderason i distansiamentu ki situason ta iziji) na omenta divizon (i konsakuentis difikuldádi) ki dja nu ten i kíria (des módi) más “sárni pa nu kosa”, ku kel ideia (ki pode sér tolobásku, pa N ka fla idióta!) di rijionalizason di Pais?

Ka e kázu pa nu tenta rifliti (ku algun kálma, ponderason i fair-play, más rilativizándu kel ki debe rilativizádu) sobri konsiderason di kel injinheru (kfr. kes purmeru parágrafu di kel pósti li), aruspetu di governason di Káuberdi, ántis i dipos di indipendénsa?

Nhos ta pirmiti-m ki N tirmina ku un purgunta xátu, más nisisári:

Afinal, nos Pais meste ki nu kontínua ta kíria nel inda más divizon (mal sukundidu trás di un iguismu bairista, duentiu, inkonfesádu), o el meste (sima di pon pa bóka) di más djunta-mo (baziádu na un patriótiku solidariadádi nasional, na sertéza di ki tudu djuntu i senpri djuntu nos e más fórti individual, sosial, ikunómiku, kultural i pulitikamenti), ki sértamenti ta ba lebá-nu (puzitivamenti) mutu más lonji, inkuántu kumunidádi nasional diterminádu, unidu i solidári?

Partidjamentu!

Comentar:

Mais

Se preenchido, o e-mail é usado apenas para notificação de respostas.

Este blog tem comentários moderados.

Mais sobre mim

Sigam-me

Subscrever por e-mail

A subscrição é anónima e gera, no máximo, um e-mail por dia.

Links

  •  
  • Arquivo

    1. 2017
    2. J
    3. F
    4. M
    5. A
    6. M
    7. J
    8. J
    9. A
    10. S
    11. O
    12. N
    13. D